Fundacja Kraina Zdrowia

Smutne dziecko w depresji, siedzące na ziemi
1 września 2020 / Dzieci, Rodzina

Czy powinniśmy bić na alarm? – o depresji dzieci i młodzieży w Polsce

Polska jest na drugim miejscu w Europie pod względem liczby samobójstw dzieci i młodzieży wg raportu Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę z ubiegłych lat. Do tego wielu rodziców i pedagogów z ogromnym lękiem obserwuje problem samookaleczeń wśród nastolatków. Jak wygląda stan zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży w Polsce?
I co możemy zrobić, żeby pomóc naszym dzieciom?

Depresja – statystyki

Jak podaje WHO, depresja stanowi obecnie 4,3% globalnego obciążenia wszystkimi chorobami. Choruje na nią 350 mln osób – w tym dzieci i młodzież. Odsetek dzieci i młodzieży zmagającej się z depresją rośnie. W przeciągu 5 lat (od 2013 r.) liczba prób samobójczych wśród dzieci i młodzieży podwoiła się (357 przypadków w 2013 r.). W 2018 r. zanotowano 97 prób samobójczych zakończonych zgonem, a pięcioro dzieci nie miało nawet 12 lat. 

„Depresja dziecięca” 

Jak rozpoznać depresję u dzieci?

Niektóre objawy depresji u dzieci i młodzieży mogą być takie same jak w przypadku osób dorosłych. Inne znacznie różnią się od typowych objawów u dorosłych. Nie istnieje jednak rozpoznanie takie jak „depresja dziecięca”. Ciężko jest nam przez to wcześnie reagować,
a to pozwoliłoby na zapobieganie tragediom. Bo depresję można skutecznie leczyć! Pierwszym krokiem jest rozpoznanie objawów i zrozumienie tej choroby. 

Porównanie typowych objawów depresji u dorosłych oraz u dzieci i młodzieży:

DorośliDzieci i młodzież
– obniżenie nastroju
– utrata zainteresowań i anhedonia (niezdolność do odczuwania przyjemności z aktywności, które wcześniej ją dawały)
– zmniejszenie energii, wzmożona męczliwość i zaniechanie aktywności
– bezsenność lub wzmożona senność
– brak apetytu lub nadmierny apetyt
– obniżone poczucie własnej wartości, nieadekwatne poczucie winy
– obniżona aktywność psychoruchowa
– myśli samobójcze.
– obniżenie nastroju lub/i drażliwość
nasilenie zachowań agresywnych
i buntowniczych

– silne reakcje emocjonalne i samookaleczenia
zaburzenia koncentracji uwagi i trudności
z zapamiętywaniem (niższe wyniki w nauce)

objawy somatyczne (bóle brzucha, głowy), problemy ze snem i apetytem
– może występować wzmożona aktywność psychoruchowa
– myśli samobójcze
– wycofanie z aktywności i kontaktów społecznych
– nasilony lęk.

Depresja u dzieci – objawy

Pierwszym, szczególnie niepokojącym sygnałem, powinna być dla rodziców zwiększona drażliwość dziecka (wybuchy złości, płaczu) lub bóle głowy albo brzucha, których nie da się wyjaśnić u lekarza. 

Samookaleczanie i tłumienie emocji

W swojej praktyce często spotykam się  również z samouszkodzeniami i/lub tłumieniem emocji wśród nastolatków. W taki sposób starają się radzić sobie z silnymi emocjami i konsekwencjami ich ekspresji. Długofalowo są to niebezpieczne sposoby – zarówno dla zdrowia fizycznego (np. zakażenia), jak i funkcjonowania emocjonalnego.

Samouszkodzenia to celowe wyrządzenie sobie krzywdy bez intencji samobójczych, np.  kaleczenie ciała ostrymi przedmiotami, ale także uderzanie różnymi częściami ciała o twarde przedmioty. Najczęściej przyjmuje się, że funkcją samouszkodzeń jest regulowanie emocji (Linehan, 1993) – rozładowanie silnego napięcia. Badania kliniczne pokazują jednak, że są one formą unikania emocji, ucieczki od niechcianych uczuć (Gratz, 2003).

Przyczyny depresji

Czym jest depresja?

Depresja jest chorobą, która na poziomie mózgu polega na braku równowagi neuroprzekaźników, dlatego jedną z form leczenia jest farmakoterapia (leki). Nie można jednak jednoznacznie wskazać jej przyczyny. Mają na to wpływ zarówno czynniki biologiczne, jak i środowiskowe. 

Czynniki biologiczne to uwarunkowania naszego organizmu – geny, choroby i podatności dziedziczone, czyli np. odziedziczone po rodzicach cechy, które sprawiają, że bardziej przeżywamy emocje. Obejmują również konfigurację takich cech, temperamentu, właściwości psychicznych, jak np. wrażliwość i intensywność reakcji emocjonalnej, które wiążą się z biologicznymi uwarunkowaniami układu limbicznego w mózgu. 

  • Czynniki środowiskowe to wychowywanie, doświadczenia w środowisku rodzinnym (np. rozwód), szkole (np. nękanie lub wykluczenie z grupy), lokalnej społeczności i kręgu kulturowym (np. stereotypy funkcjonujące w danej kulturze). 

Depresja u dzieci – z czego wynika?

Jak wskazywali już Thomas i Chess (1977; 1985; 1986) w swoich badaniach nad temperamentem u dzieci, wiele zależy od dopasowania właściwości dziecka do właściwości środowiska (lub środowiska do dziecka – jest to zależność dwukierunkowa). Dziecko wysoko wrażliwe i wysoko reaktywne, o tzw. temperamencie trudnym, może doskonale rozwijać się w jednej rodzinie („dobre dopasowanie”), podczas gdy w innej może doświadczać frustracji swoich potrzeb i być źródłem frustracji rodziców („słabe dopasowanie”). Dopasowanie dziecka do środowiska jest czynnikiem wpływającym na jego rozwój oraz funkcjonowanie na poziomie myśli, emocji i zachowań.

Jednym z elementów niewłaściwego dopasowania jest unieważnienie, tzn. niewłaściwe reakcje na komunikaty dziecka o jego osobistych przeżyciach – myślach, emocjach, potrzebach.
W unieważniającym środowisku rodzinnym takie komunikaty dziecka są lekceważone, a czasami nawet karane. Np. gdy dziecko płacze, smuci się, boi – negujemy dziecięce/ nastoletnie przeżywanie, mówiąc „Nie płacz”, „Nie smuć się”, „Nie bój się”.  Taka reakcja prowadzi do rozregulowania dziecięcego systemu rozpoznawania, nazywania i zarządzania własnymi przeżyciami. Powtarzający się wzorzec unieważniających relacji może prowadzić nawet do rozwoju zaburzenia osobowości borderline, któremu może towarzyszyć depresja.

Nie można w takich sytuacjach przypisywać rodzicom złych intencji, wręcz przeciwnie – chcą dla dziecka dobrze. Często sami w podobny sposób byli wychowywani i nie znają innego modelu relacji, nie potrafią zastosować umiejętności rodzicielskich. Dobrą wiadomością jest to, że można nauczyć się innego sposobu komunikacji z dzieckiem, który pomoże mu w zdrowej regulacji emocji.

Już wiesz, czym charakteryzuje się depresja dziecięca. W jaki sposób można pomóc dziecku z depresją? Po odpowiedź na to pytanie zapraszamy Cię do naszego kolejnego wpisu na blogu.

Źródła:

1. Fundacja Twarze Depresji, O depresji u dzieci, http://twarzedepresji.pl/o-depresji-u-dzieci/ (dostęp: 12.03.2020)

2. Gratz K.: Risk Factors for and Functions of Deliberate Self‐Harm: An Empirical and Conceptual Review, Clinical Psychology: Science and Practice. 10, 2003

3. Kancelaria Sejmu Biuro Analiz, Dokumentacji i Korespondencji, Zdrowie psychiczne w Unii Europejskiej. Opracowanie tematyczne, https://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatopracowania/175/plik/ot-674_zdrowie_psychiczne.pdf (dostęp: 12.03.2020)

4. Linehan M.M.: Zaburzenie osobowości z pogranicza. Terapia poznawczo-behawioralna, Kraków 2010

5. Linehan M.M., Miller A.L., Rathus J.H.: Dialektyczna terapia behawioralna nastolatków z tendencjami samobójczymi, Kraków 2011 

Autor:

Aleksandra Radomska zdjęcie
Aleksandra Radomska

Psycholog, terapeuta DBT w trakcie szkolenia. Pracuje głównie z nastolatkami, młodymi dorosłymi i rodzicami. Specjalizuje się w emocjach – ich regulacji i dysregulacji, co oznacza pracę z osobami z zaburzeniami osobowości borderline, zaburzeniami nastroju (depresja, CHAD), tendencjami samobójczymi czy samookaleczeniami.

olaradomska.com

Podziel się!