Szkodliwe nawyki i ich wpływ na powstawanie wad zgryzu u dzieci

Poza dobrze znanym genetycznym wpływem na powstawanie wad zgryzu u dzieci, duże znaczenie mają także szkodliwe nawyki oraz zaburzone funkcje jamy ustnej.

Nawyki te mają istotny wpływ na wzrost kości szczęk i twarzy dziecka w okresie wzrostu, szczególnie jeśli nałożą się na genetyczne predyspozycje do zaburzeń zgryzu. Powinny być one poddane terapii u takich specjalistów jak pediatra, dentysta/ortodonta i logopeda/neurologopeda, a także w niektórych przypadkach fizjoterapeuta. Stanowi to bardzo ważny element  profilaktyki ortodontycznej i wpływa na ogólny rozwój dziecka.

W tej publikacji przedstawimy kilka nawyków, na które warto zwrócić uwagę. 

Oddychanie ustami

Na czele szkodliwych nawyków stoi nawyk oddychania ustami. Jego wpływ na rozwój zaburzeń zgryzu, wygląd twarzy oraz ogólny rozwój dziecka jest bardzo silny. Jeśli zauważymy u naszego dziecka często otwarte usta w dzień, a także podczas snu, powinniśmy udać się do terapeuty, który zbada drożność nosa. Jeśli oddychanie nosem jest niemożliwe (nos jest niedrożny), prawdopodobnie przyczyną może być przerost migdałka gardłowego lub alergia wziewna. Jeśli natomiast dziecko oddycha ustami nawykowo pomimo drożnego nosa (np. po częstych infekcjach), warto poddać je terapii u stomatologa/ortodonty lub logopedy w celu pozbycia się tego nawyku.  

Konsekwencje nieprawidłowego oddechu

U dzieci oddychających przewlekle ustami szczęka jest zwężona, podniebienie wysokie (gotyckie), żuchwa ustawia się w pozycji dotylnej.

Otwory nosowe  są wąskie, co dodatkowo utrudnia prawidłowe oddychanie. Twarz dziecka przeważnie jest wydłużona i blada, z widocznymi sińcami pod oczami. To powoduje przewlekłe niedotlenienie, kłopoty ze snem i problemy z koncentracją. 

Może pojawić się zgryz krzyżowy, otwarty czy tyłozgryz. Z tych powodów bardzo ważne jest szybkie skorygowanie tego nawyku i przekierowanie oddechu na nos. Powietrze przy prawidłowym torze oddychania nosem jest ogrzewane, nawilżane, filtrowane i stymuluje wzrost szczęki. Dzieci oddychające ustami są także bardziej podatne na infekcje górnych dróg oddechowych.

Odruch ssania u starszaków

Kolejnym nawykiem szkodliwie wpływającym na rozwój zgryzu dzieci jest przetrwały odruch ssania u starszych dzieci (powyżej 2. roku życia).  Może on przybierać formę ssania smoczka, butelki ze smoczkiem, kciuka, warg czy policzków. Dzieci mogą także wykształcić nawyk nagryzania na wargę dolną czy obgryzania policzków. W zależności od formy nawyku mogą pojawić się różne wady zgryzu (np. zgryz otwarty, krzyżowy, tyłozgryz).

Zbyt miękkie pokarmy dla dziecka 

Wśród szkodliwych nawyków wymienić należy również nawyk jedzenia papkowatych i miękkich pokarmów. Małe dziecko powinno, gdy tylko pojawią się zęby mleczne w większej ilości (między pierwszym a drugim rokiem życia), jeść jak najwięcej pokarmów o twardej konsystencji. Ortodonci zalecają dodawanie do każdego posiłku (5 razy dziennie) twardego składnika (np. surowa marchew, twarde jabłka, piętki od chleba). Odgryzanie i żucie takich pokarmów stymuluje wzrost szczęk i jest warunkiem rozwoju prawidłowego zgryzu. Nie należy także kroić jedzenia zbyt drobno – im większe i bardziej zróżnicowane kawałki – tym lepiej.

Rodzice powinni także zwrócić uwagę na to, czy dziecko nie żuje jednostronnie, ponieważ mogą wtedy występować asymetrie we wzroście szczęk, np. zgryz krzyżowy boczny jednostronny. Jedzenie papkowatych i wyłącznie miękkich pokarmów może powodować zwężenia szczęki i żuchwy oraz stłoczenia zębów.

Zgrzytanie i zaciskanie zębów

Szkodliwym nawykiem w aspekcie rozwoju wad zgryzu jest także zgrzytanie zębami (bruksizm) lub ich zaciskanie (clenching). Mogą one prowadzić do zahamowania wzrostu szczęk na wysokość i powstawania zgryzu głębokiego.

Eliminować należy także nawyki gryzienia przedmiotów takich jak ołówki, kredki czy długopisy. Prowadzi to do nadmiernego starcia zębów i asymetrii w ich ustawieniu. 

Nieprawidłowy typ połykania

Zaburzenia we wzroście szczęk powodować może także nieprawidłowy typ połykania, czyli przetrwały niemowlęcy sposób połykania u dziecka po 2. roku życia. W trakcie połykania język powinien znajdować się na podniebieniu, a zęby powinny być zwarte. Jeśli starsze dzieci tłoczą język między zęby tak jak niemowlęta między bezzębne wyrostki, może wytworzyć się zgryz otwarty, tyłozgryz i inne wady – w zależności od sposobu układania języka. Nieprawidłowe połykanie może przetrwać m.in. na tle przedłużonego podawania papkowatych i miękkich pokarmów. Kiedy patrzymy na takie dziecko z zewnątrz, to podczas czynności połykania widzimy nietypowe napięcie mięśni twarzy – napina się mięsień bródkowy, mięsień okrężny ust. 

Zaburzenia te bardzo często są powodowane lub nasilane przez przerost wędzidełek języka i wargi górnej. Kluczowe w terapii jest zdiagnozowanie problemu przez stomatologa lub logopedę i podcięcie wędzidełka, jeśli jest to konieczne.

Leczenie i zapobieganie

Leczenie zaburzonych funkcji jamy ustnej i likwidowanie szkodliwych nawyków w obrębie jamy ustnej ma duże znaczenie w procesie rozwoju zgryzu, całej twarzy, a także ogólnego rozwoju dziecka. Terapia powinna być prowadzona przez odpowiednich specjalistów i dopasowana do problemu danego dziecka.  W terapii stosuje się liczne ćwiczenia, zabawy logopedyczne oraz aparaty elastyczne wspomagające leczenie (np. stymulatory funkcji MFS). Terapia miofunkcjonalna jako leczenie zaburzonych funkcji jamy ustnej i szkodliwych nawyków jest elementem profilaktyki ortodontycznej. Dobrze wpływa na stabilność późniejszego leczenia aparatem ruchomym lub stałym, ponieważ likwiduje czynniki, które wywołały wadę zgryzu. Terapia ma też ogromne znaczenie w rozwoju mowy dziecka.